Odprawy emerytalne - najczęściej spotykane świadczenia pracownicze

Zanim przejdziemy do zagadnienia tworzenia rezerw na odprawy emerytalne, spójrzmy na samo to świadczenie, gdyż należy ono do jednych z najbardziej rozpowszechnionych w polskich realiach.

Odprawy kodeksowe

Odprawy emerytalne regulowane są w Polsce w pierwszej kolejności w art. 92¹ Kodeksu Pracy (tzw. odprawy emerytalne kodeksowe), zgodnie z którym pracownik, który spełnia warunki uprawniające do uzyskania emerytury lub renty z tytułu inwalidztwa otrzymuje odprawę pieniężną w kwocie odpowiadającej jego jednomiesięcznemu wynagrodzeniu.

Krótko - pracownik, który przechodzi na emeryturę, otrzymuje jako odprawę jednokrotność wynagrodzenia. Standardowo jest to wynagrodzenie brutto, naliczane na zasadach analogicznych jak ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Art. 92¹ Kodeksu Pracy również stwierdza, że pracownik nie nabywa ponownie prawa do odprawy, którą kiedyś już otrzymał. W praktyce oznacza to, że odprawę emerytalną otrzymuje się tylko raz w życiu.

Odprawy korzystniejsze niż kodeksowe 

Wiele firm (zarówno prywatnych, jak i działających w sektorze publicznym) wypłaca swoim pracownikom odprawy emerytalne bardziej korzystne niż te, gwarantowane zapisami Kodeksu Pracy. W firmach komercyjnych regulowane są one wtedy zwykle np. przez Regulamin Wynagradzania lub Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy (tzw. ZUZP). W wielu jednostkach sektora publicznego, regulacje takie są konsekwencją innych zapisów prawnych o mocy ustawy (np. Prawo o szkolnictwie wyższym). Służba zdrowia także ma swoje odrębne regulacje odpraw emerytalnych - definiuje je Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej.

Spotyka się wiele konstrukcji odpraw emerytalnych niekodeksowych, od takich, w których wysokość świadczenia jest pewną wielokrotnością kwoty bazowej, zależną od stażu pracy, przez bardziej skomplikowane, w których podstawa świadczenia naliczana jest inaczej za lata pracy u obecnego pracodawcy, a inaczej za lata pracy u innych pracodawców, aż po szczególnie skomplikowane, wynikające z obowiązywania okresów przejściowych czy odmiennych regulacji, obejmujących różne grupy pracowników. Niejednokrotnie odprawa emerytalna jest uzależniona od wysokości wynagrodzenia minimalnego.

Konieczność tworzenia rezerw

Tworzenie rezerw na odprawy emerytalne jest obligatoryjne, o czym wyraźnie mówi Krajowy Standard Rachunkowości nr 6. Jest zupełnie oczywiste, że w przypadku odpraw emerytalnych niekodeksowych (tj. regulowanych np. przez ZUZP) komplikacja tych świadczeń jest na tyle duża, że przy ich wycenie powinien pomagać licencjonowany aktuariusz. Jednakże nawet w przypadku odpraw regulowanych tylko przez zapisy Kodeksu Pracy, rezerwy emerytalne powinny być regularnie szacowane i poświadczane podpisem aktuariusza, ze względu na konieczność stworzenia skomplikowanego modelu rotacji pracowniczej, uwzględnienie aktualnych stóp dyskonta rynkowego, a w przypadku MSR 19 dodatkowo konieczności wyznaczenia tzw. rachunku zysków i strat aktuarialnych i odpowiedniego księgowania kwot zmian rezerw emerytalnych w odmienne pozycje sprawozdania finansowego.